Ptaki to powszechnie znane i chętnie obserwowane zwierzęta, m.in., dlatego, że jest ich wiele, występują w różnorodnych środowiskach, a zmienność zwyczajów sprawia, że można się z nimi zetknąć o każdej porze doby. Często wzbudzają wiele emocji. Podziwiać można ich liczne zdolności zmysłowo-akrobatyczne a także przyciągające wzrok piękne ubarwienie. Niektóre osiedlają się w pobliżu człowieka, a wtedy ludzie przywiązują się do nich i traktują je, jako istotny element ich codzienności. Inne mogą być także nie lada ciekawostką, gdy uda dojrzeć się rzadko spotykany gatunek.

Ptaki szponiaste wzbudzają wśród ludzi szczególny podziw. Zachwyca nas ich regularność lotu, szybkość i zwrotność. Ostre dzioby, szpony, dumne sylwetki słusznie, i nie bez powodu wzbudzają strach u ofiar. Jednak wśród tych ptaków są gatunki, o których niestety zwykle się zapomina. Wielu ludzi zna myszołowy, jastrzębie, sokoły, orły i bieliki, ale czy to już wszystko? Czy jest jeszcze jakiś gatunek, który zasługuje na lepsze poznanie przez ludzi? Czy ktoś zna błotniaki?

Samiec błotniaka stawowegoBłotniaki, a szczególnie najpospolitszy z nich, błotniak stawowy, należą według wielu obserwatorów przyrody do jednych z najdostojniejszych, arystokratycznych ptaków szponiastych. Ich toki oraz liczne akrobacje powietrzne są rzeczą przepiękną i zdumiewającą, ale o tym za moment.

Błotniak stawowy jest ptakiem wielkości myszołowa, lecz jest troszkę mniejszy i smuklejszy, o węższych skrzydłach i dłuższym ogonie. U gatunku tego występuje dymorfizm płciowy, a to oznacza to, że samiec i samica różnią się od siebie. Samiec posiada rdzawo-brązowy brzuch i nogawice, jasnożółtą pierś oraz głowę z ciemnobrunatnymi kreskami. Charakterystyczne dla niego są szare skrzydła z czarnymi końcami. Samica wygląda nieco inaczej, jest prawie cała brunatna z żółtopłowym rozjaśnieniem wierzchu głowy, gardłem i przednim brzegiem skrzydła. Jest też nieco większa od samca. Samica błotniaka stawowego

Ptaki te, podobnie jak powszechnie znane i lubiane bociany białe oraz jaskółki dymówki, migrują na zimę do „ciepłych krajów”. Najczęściej zimują one w południowych Włoszech, północnej Afryce, lecz zdarzało się, że młode ptaki dolatywały nawet do Mauretanii, Nigerii czy Ghany. Ptaki te przylatują do Polski wiosną, głównie w kwietniu. Jako pierwsze przylatują samce i już od pierwszych dni po powrocie zajmują terytoria i rozpoczynają toki. W trakcie takich lotów ptaki bardzo często pikują w dół, wykonują beczki i korkociągi. Samice przylatują około dwa tygodnie później i od razu po wyborze partnera przystępują do wspólnej budowy gniazda. Gniazdo błotniaków jest gniazdem specyficznym i wyróżniającym tą grupę ptaków spośród innych szponiastych, ponieważ ptaki te budują gniazda na ziemi. Najczęściej wybierają miejsca podmokłe wśród trzcin i mokradeł, lecz zdarza się im zbudować gniazdo również wśród łanów zbóż, (choć to miejsce częściej wybiera błotniak łąkowy). Gniazdo jest zbudowane z cienkich gałązek, liści traw czy turzyc. Po zakończeniu budowy samica rozpoczyna składanie jaj. Błotniaki składają średnio od 2 do 8 jaj, co dwa dni a wysiadywanie rozpoczynają już od pierwszego, przez co młode ptaki również Potencjalne miejsca lęgów błotniaków stawowychwykluwają się w dwudniowych odstępach czasu. Powoduje to, że najmłodsze pisklęta są często skazane na śmierć, ponieważ nie są w stanie wygrać konkurencji o pokarm ze starszym rodzeństwem. Młode są karmione przez samicę, której pokarm przynoszony jest przez samca. Zwyczaj przekazywania pokarmu jest bardzo widowiskowy i pełen powietrznych ewolucji. Podczas lotu samiec zrzuca upolowaną zdobycz, a samica obracając się wokół własnej osi chwyta zdobycz w szpony. Po około 40 dniach od wyklucia młode ptaki potrafią już latać i zaczynają samodzielnie zdobywać pokarm, lecz jeszcze przez okres 1-1,5 miesiąca przebywają
w okolicy gniazda. W połowie sierpnia ptaki rozpoczynają wędrówkę jesienną na zimowiska, gdzie lecą samotnie lub w małych grupach rodzinnych. Młode ptaki wrócą do Polski dopiero po upływie 2-3 lat, gdy osiągną dojrzałość płciową.

Baza żerowiskowa błotniaków stawowychObecna populacja błotniaka stawowego ma się lepiej, niż było to w latach 70-tych czy 80-tych, a ma to związek z zaprzestaniem używania przez rolników pestycydów z grupy DDT, które odpowiedzialne były za słabnięcie skorupek jaj, a w efekcie ich pękanie podczas wysiadywania. Obecnie największym zagrożeniem dla tych ptaków jest osuszanie mokradeł i torfowisk, a co za tym idzie zmniejszanie się ilości trzcinowisk, czyli potencjalnych miejsc na gniazda. Warto też zaznaczyć, że błotniaki to bardzo pożyteczne zwierzęta i sprzymierzeńcy rolników, ponieważ większość pokarmu w ich diecie stanowią myszy i norniki, które to są powszechnymi szkodnikami upraw.

Niestety nie wszystko, co w tych ptakach najpiękniejsze można w takim artykule zamieścić. Nie ma możliwości, aby pokazać w nim wszystkie ewolucje i akrobacje wykonywane przez te ptaki. Aby zobaczyć takie widoki nie pozostaje nic innego jak spacer i obserwacja ich
w naturze, a przy odrobinie szczęścia może uda uchwycić moment ich akrobatycznych lotów.

 

Arkadiusz Stamm

Starszy Specjalista ds. KPK

Zdjęcia: Krzysztof Gajda