Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego w 2020 roku przeprowadził niestandardowy, innowacyjny projekt edukacyjny o charakterze przyrodniczym. Jego celem było przybliżenie elementów lubuskiej przyrody wszystkim tym podmiotom, które w pierwszej kolejności przekazują wiedzę przyrodniczą, czyli nauczycielom biologii, geografii, przyrody oraz edukatorom w nadleśnictwach, centrach i ośrodka edukacji przyrodniczej. Tematami przewodnimi tego przedsięwzięcia były motyle dzienne i tematyka geologiczna.

Bodźcem dla tego projektu było zjawisko obserwowane od kilku lat – zapotrzebowanie wśród społeczeństwa na wątki przyrodnicze przyczyniające się do wzrostu świadomości ekologicznej. O tyle to ciekawe, że wszyscy wiedzą że motyle dzienne żyją wśród Nas, ale mało kto wie że są ważnym ogniwem w ochronie przyrody i nierzadko są wskaźnikiem jakości środowiska przyrodniczego. Aby to bardziej zrozumieć, musimy uzmysłowić sobie że ponad 40% wszystkich gatunków owadów jest zagrożonych wyginięciem. Ich tempo wymierania jest ośmiokrotnie szybsze niż ssaków czy gadów. Jeśli tendencja utrzyma się, owady mogą zniknąć w ciągu stulecia, a jak wiadomo byt człowieka na Ziemi jest ściśle skorelowany właśnie z tą grupą zwierząt. Pszczoły to najbardziej znane i najdokładniej zbadane zapylacze. Jednak nie tylko im zawdzięczamy, to co uzyskują ludzie. Zapylaniem zajmuje się również cała armia innych owadów: much, chrząszczy, os, motyli dziennych i nocnych, mrówek i innych. Z tego właśnie względu, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego od wielu lat poświęca wiele uwagi i troski na działania ochroniarskie oraz przekazywanie wiedzy o potrzebie ochrony tej grupy zwierząt. Z tego względu, że obecnie żyjemy w czasach dynamicznych zmian w sferze bioróżnorodności, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, w latach 2017-2019, dokonał na terenie wszystkich 7 parków krajobrazowych przyrodniczą inwentaryzację rozmieszczenia jednej z grup owadów – motyli dziennych. Ta grupa zwierząt jest doskonałym przykładem bioidentyfikatora jakości środowiska przyrodniczego, a część gatunków służy jako wskaźnik do wyznaczania obszarów ochrony siedlisk.

Motyle dzienne z różnych przyczyn zaczynają ginąć. Nie do końca zostały poznane powody zanikania wielu gatunków na obszarach ich wcześniejszego występowania. Celem dobrego poznania tej grupy zwierząt, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego zajął się tematyką motyli dziennych, ich inwentaryzacją, zobrazowaniem miejsc występowania oraz znalezienia odpowiedzi na wielowarstwowe problemy tego rzędu owadów. Przedstawiciele tej grupy owadów są informatorem dla ludzi o stanie i kondycji środowiska przyrodniczego.

Na terenie Polski wg ostatnich badań, występuje (stale bądź okresowo) łącznie od 154 do 163 gatunków motyli dziennych. Pracownicy Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego łącznie dokonali inwentaryzacji w ponad 250 kwadratach (o boku 2 km), leżących na terenie wszystkich 7 parków. W czasie tych prac inwentaryzacyjnych stwierdzono połowę gatunków motyli dziennych aktualnie występujących w Polsce. Wśród tych stwierdzonych można znaleźć gatunki ciekawe, nieliczne, zasługujące na ochronę oraz takie, które występują tylko w jednym parku. Potwierdzono występowanie w lubuskich parkach krajobrazowych łącznie 5 gatunków chronionych, jednocześnie zamieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (czerwończyk nieparek, paź żeglarz, modraszek nausitous, modraszek telejus, przestrojnik titonus).

           

Służba parków krajobrazowych od wielu lat zauważa, że na linii ochrona przyrody – edukacja ekologiczna brakuje danych, które mają syntetyczne podłoże badawcze oraz wpływają na wyobraźnię i świadomość ekologiczną społeczeństwa. W związku z tym, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego opracował takie dane w formie atlasu rozmieszczenia i przewodnika terenowego do oznaczania motyli dziennych. Dzięki temu, powyższe opracowania będą miały kilka efektywnych wymiarów, gdyż posłużą jako baza wyjściowa, będąca podstawą do prowadzenia dalszych badań w dziedzinie lepidopterologii (nauki o motylach). Co więcej, zebrane i opracowane dane to baza edukacyjna, z której dzieci i młodzież będą mogły korzystać w szkole, poza jej murami, a nawet na własnym podwórku/ogródku. Dzięki przewodnikowi terenowemu, dzieci i młodzież szkolna będą mieć możliwość poznawania motyli własnego otoczenia lokalnego.

W związku z powyższym, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego zrealizował warsztaty edukacyjne dla różnych podmiotów. Celem ww. warsztatów była możliwość pokazania łapania motyli dziennych, ich oznaczania w terenie (dzięki wydaniu przewodnika terenowego), ale i identyfikowania ich biotopu, zagrożeń i sposobów ochrony. Każdy uczestnik warsztatów otrzymał również atlas rozmieszczenia motyli dziennych w lubuskich parkach krajobrazowych, który docelowo w przyszłości będzie służył poznawaniu rodzimej przyrody, w lokalnym środowisku przyrodniczym. Dzięki temu, dzieci i młodzież szkolna będzie mogła przyczynić się do zbierania danych o motylach dziennych z całego województwa lubuskiego. Zgromadzona wiedza byłaby uzupełnieniem danych, które są zbierane przez lubuskich entomologów i pracowników Uniwersytetu Zielonogórskiego, zamierzających w przyszłości wydać opracowanie dla całego regionu. Cały charakter tego działania ma również podłoże motywacyjne dla uczniów, którzy dzięki stosunkowo łatwej ale i solidnej dawce wiedzy i umiejętności, zyskują coraz więcej kontaktu z lubuską przyrodą.

            Powyższy projekt jest sam w sobie oryginalny, gdyż w żadnym innym województwie na terenach parków krajobrazowych, nie było do tej pory realizowania inwentaryzowania przyrody o charakterze atlasowym. W związku z tym, brakuje danych, które będą pokazywały na przykładzie danej grupy (niezależnie, czy to byłaby fauna czy flora), jak zmienia się przyroda i postępuje jej dynamika na przestrzeni kolejnych lat, dekad.

Drugim tematem projektu była geologia pokazana na przykładzie Parku Krajobrazowego „Łuk Mużakowa”. Jest to obszar chroniony w południowo-zachodniej części regionu. Z uwagi na to, że przed laty funkcjonowały tam kopalnie węgla brunatnego, dzisiejszy krajobraz tego miejsca przypomina nieco księżyc. Żywa historia która dzieje się w tym miejscu, przyczynia się do tego, że łatwiej jest pokazać wpływ środowiska abiotycznego na kształtowanie biotopu. Działanie pewnych procesów geologicznych na tym terenie doskonale wypełnia podstawę programową w szkole, przez co miejsce wydaje się być niezbędne dla rozwoju edukacji ekologicznej. Pomocny w tym będzie stworzony przez pracowników Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego zeszyt ćwiczeń pt. ”Tajemnice ziemi, na której stoimy. Działalność lodowców na terenie lubuskich parków krajobrazowych”, który wprowadzi czytelnika w aspekty geologiczne na przykładzie lubuskich parków krajobrazowych.

Tekst i zdjęcia:

Krzysztof Gajda

Główny specjalista ZPKWL