DSC 3786Jedną z wielu definicji słowa krajobrazu mówi o wyglądzie poszczególnych obszarów ziemi ukształtowany przez siły przyrody oraz działalność człowieka. Spośród wielu rodzajów krajobrazu spotykamy również: rolniczy, występujący, gdy na terenie przeważają pola uprawne. W sąsiedztwie pól spotkać można pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska niestanowiące zbiorowisk leśnych, nasadzenia rzędowe, pasowe, grupowe a także kępowe, które właśnie stanowią zadrzewienia śródpolne. Czy tego typu skupiska roślinne spełniają jakąś konkretną funkcję?

Roślinność śródpolna stanowi, powoli zanikający element krajobrazu, którego piękno zależy od sposobu zestawienia i ułożenia poszczególnych jego elementów. Nie jest to wyłącznie sam obraz, kompozycja, którą oglądamy z zewnątrz, jest to przestrzeń spełniająca różne funkcje służące ochronie i kształtowaniu środowiska przyrodniczego, na który składają się elementy przyrody ożywionej i nieożywionej. Przestrzeń taka może pełnić następujące funkcje: ochronną, produkcyjną (wytwórcza) oraz społeczno-kulturalną.

Poprzez funkcje ochronną warto zaznaczyć właściwość klimatotwórczą, dzięki której następuje modyfikacja rozkładu opadów, wpływ na temperaturę powietrza i gleby. Drzewa w sposób istotny wpływają na gospodarkę wodną w glebie, poprzez ograniczenie jej parowania. Zmniejsza to efekt wysuszania wierzchnich warstw gruntu, niezbędnych roślinom uprawnym do skiełkowania i dalszej wegetacji. Drzewa to swego rodzaju zbiorniki retencyjne. Obniżenie prędkości wiatru zimą wpływa na korzystny rozkład pokrywy śnieżnej. Opóźniając prędkość topnienia śniegu przyczyniają się do łagodzenia ekstremalnych warunków klimatycznych.

Warto wymienić glebochronne zadanie zieleni śródpolnej gdzie poprzez obecność pasów drzew i krzewów prostopadle do kierunku wiatru znacząco ograniczona jest erozja wietrzną gleby, aDSC 3787 nasadzone w poprzek stoków zmniejszają erozję wodną. Zadrzewienia zapobiegają erozji gleby. Dzięki nim zwiększa się wilgotność powietrza w warstwie przygruntowej, tworząc naturalną osłonę regulują temperaturę zarówno na powierzchni gruntu, jak również wpływają na jej podwyższenie w wierzchniej warstwie. Zardzewienia śródpolne wykorzystywane są często także do renaturyzacji łąk. Wodochronne działanie istotnie zmniejsza parowanie i spływ powierzchniowy, przeciwdziała chemicznemu i biologicznemu zanieczyszczaniu wód z nachylonych powierzchni. Spowolnienie spływu powierzchniowego i gruntowego wód zwiększa ilości wody w glebie. Gleba w sąsiedztwie zadrzewień ma zazwyczaj nietkniętą strukturę, zwiera także najwięcej materii organicznej na skutek rozkładu szczątków roślin. Wszystkie te czynniki składają się na jej lepszą pojemność wodną. Gleba taka posiada bardzo dobre właściwości sorpcyjne. W okresach suszy drzewa pobierają wodę z głębszych warstw gleby.

Funkcja sanitarno-higieniczna najistotniejszymi z punktu widzenia człowieka są zatrzymywanie zanieczyszczeń pyłowych i nieprzyjemnych zapachów. W większości przypadków pełnią one jednocześnie rolę zapór technicznych odgradzających obszary użytkowane przemysłowo oraz uciążliwe dla człowieka natomiast najważniejsza z punktu widzenia ochrony przyrody i środowiska jest funkcja biocenotwórcza. Pola uprawne znacznie różnią się od lasów liczbą występujących gatunków roślin i zwierząt, są w tym elemencie uboższe. Źródłem, które może ten deficyt wypełnić są właśnie zadrzewienia śródpolne. To dzięki nim, zwierzęta migrują z terenów leśnych i wzbogacają różnorodność biologiczna pól i łąk. Najbardziej cenne są zadrzewienia spełniające funkcje refugiów (ostoi), a także korytarzy ekologicznych, łączących ze sobą duże ekosystemy, powstałe na skutek naturalnej sukcesji pomiędzy zbiornikiem wodnym a środowiskiem leśnym. Zadrzewienia są również miejscem rozrodu drapieżnych chrząszczy (rodzin biegaczowatych i kusakowatych), znacznie ograniczających rozwój organizmów niszczących uprawy. Chrząszcze te potrafią zredukować ok 80% jaj stonki. Dobrze w zadrzewieniach czuje się biedronka żywiąca się mszycami, czy muchówki pasożytujące na gąsienicach motyli uszkadzających uprawy ogrodowe. Zadrzewienia, to miejsce bytowania owadów biorących udział w zapylaniu roślin uprawnych: gryki, lucerny, wielu gatunków drzew i krzewów owocowych. Poza owadami, wśród drzew i krzewów znajdują miejsce schronienia liczne gatunki ptaków, płazów i ssaków. Zwierzęta przeszukując pola w poszukiwaniu pokarmu ograniczają szkody w plonach powodowane przez szkodniki, głównie owadzie a funkcja techniczna krajobrazu gdzie znajduje się roślinność, ma na celu stabilizację gruntu (np. nadmorskich wydm).

DSC 3790Funkcje produkcyjne związane głownie z zaspokojeniem potrzeb człowieka m.in.: produkcja drewna i użytków niedrzewnych a także dostarczanie jadalnych owoców, pożytków pszczelich, surowców farmakologicznych, liści użytkowych oraz funkcje społeczno-kulturalne, tzn. wypoczynkowe, estetyczne, wychowawczo-dydaktyczne, kulturowe.

Bez względu na porę roku zadrzewienia śródpolne stanowią siedlisko życia dla organizmów pożytecznych (zapylających, np. trzmiele czy drapieżnych). Stanowią również siedlisko dla zwierząt i ptaków, których nie można przecenić, jeśli chodzi o zwalczanie szkodliwych owadów czy gryzoni, zwłaszcza nornic i myszy. Należy powiększać powierzchnię zadrzewień śródpolnych,  a jeśli nie ma takiej możliwości, dbać o te, które nie zostały zniszczone na skutek działalności rolniczej.

 

Autor:

Julita Chylińska-Kasza

Strażnik Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego