Ziemia Lubuska, w czasach epoki feudalnego rozdrobnienia, była dosyć ciężka do obrony. Jej usytuowanie po obu brzegach rzek Warty i Odry, sprzyjało napadom władców sąsiadujących rejonów. Był to także okres, w którym zakony rycerskie, powstałe podczas wypraw krzyżowych do Jerozolimy, wyparte z Bliskiego Wschodu, szukały swego miejsca na ziemi – między innymi na obecnych terenach Parku Krajobrazowego „Ujście Warty”. Obecność zakonów rycerskich była na rękę władcom, a ich poparcie było aktem demonstrowania przez książąt związków z religią i Kościołem. Poparcie wiązało się także z wieloma darami, przeważnie w postaci rozległych terenów.

W rejonach ujścia Warty w latach 30. i 40. XIII wieku templariusze otrzymali na pograniczu lubusko-pomorskim obszar od Odry w Kostrzynie, po potok Witna z Witnicą i tereny położone nad Myślą, gdzie założyli komandorię. Władcy chętnie obdarowywali zakony ziemią, ponieważ ich obecność, oprócz ochrony pogranicza, pozwalała na szybkie zagospodarowanie wyludnionych terenów poprzez kolonizację i unowocześnienie rolnictwa. Zakony rycerskie, w obliczu wciąż żywych tradycji pogańskich, szerzyły wiarę chrześcijańską, dlatego były hojnie sponsorowane przez papiestwo. Nasi władcy w wyniku kontaktów z rycerstwem europejskim zdobywali świadomość zacofania kulturowego swoich dworów. Ponieważ templariusze, joannici czy też krzyżacy byli zaliczani do elity rycerstwa, ich obecność wiązano z upowszechnieniem kultury rycerskiej.

W wyniku wielkiej fali nadań licznych dóbr templariuszom, stali się oni gospodarczą potęgą. W 1427 roku joannici nabyli Słońsk oraz 10 okolicznych wsi. W zamku w Słońsku urządzili swoją siedzibę, a w roku 1474 rozpoczęli trwającą 40 lat budowę kościoła, który stał się miejscem uroczystego pasowania na rycerzy zakonnych. Przynależność do zakonu była bardzo wysoko ceniona, a od pewnego okresu każdy przyjęty rycerz miał prawo zawieszenia swego herbu w zamku lub kościele.

Klasztory zaczęły być rozwiązywane w okresie reformacji, a ich dobra przejmowało państwo. W dolinie Warty taki los spotkał Witnicę i Łupowo, wioski należące do klasztoru cystersów w Mironicach. Zakon joannitów nie został rozwiązany, lecz zeświecczony, zachowując jednak swoje dobra. Od tego mementu został stowarzyszeniem skupiającym kawalerów orderu, pielęgnując wyniesione z Ziemi Świętej tradycje opieki nad chorymi ludźmi oraz szpitalami.

W dalszych latach zakon istniał do epoki napoleońskiej, kiedy w 1810 roku został rozwiązany, a jego dobra upaństwowiono. W roku 1852 doszło do restytucji zakonu, pod nazwą Balley Brandenburg des Ritterlichen Ordens St. Johannis vom Spital zu Jeruzalem. Kilka lat później, w roku 1858 zakon odzyskał również pałac, co pewnie miało związek z budową szpitala w latach 1857 – 1858, będącego podarunkiem od zakonników dla mieszkańców Słońska i okolicznych rejonów. Zakon nigdy jednak nie powrócił do swojej potęgi gospodarczej sprzed lat, nie odzyskując już nigdy swoich dóbr, najpierw upaństwowionych, a później sprywatyzowanych.

Czy joannici istnieją jeszcze dzisiaj?

Oczywiście! Zakon joannitów w Polsce obecnie jest zgromadzeniem religijnym, dobroczynno – charytatywnym działającym w oparciu o zaangażowanie członków – duchownych: zakonników i sióstr zakonnych oraz świeckich Rycerzy i Dam, a także wolontariuszy, postępujących według zasad etyki, miłosierdzia, poszanowania prawa i miłości do Boga i człowieka. Joannici wspierają także słońską parafię w zabiegach o konserwację zabytków, jakie po zakonie na tym terenie się zachowały.

Zapraszamy serdecznie do Słońska, gdzie na terenie Parku Krajobrazowego „Ujście Warty” po dziś dzień, tuż przy kościele, który ten zakon wybudował, można zobaczyć ruiny zamku joannitów.

 

Starszy Specjalista PK„UW” i BGPK
Paweł Jankowski