W Gorzowskim Parku Krajobrazowym zasobami kultury materialnej są zarówno pojedyncze interesujące obiekty. Można podziwiać budynki folwarczne, jak i brukowane drogi, kościoły, cmentarze. Aby poznać świat, który już jest przeszłością warto odwiedzić, m.in. w północnej części Parku Danków. w Puszczy Gorzowskiej powstawały rozległe wsie, zajmujące się eksploatacją lasu, hutnictwem szkła i żelaza np.: Łośno, Santoczno.
Aby poznać historię i kulturę regionu, zapraszamy na wycieczkę po miejscowościach:
STRZELCE KRAJEŃSKIE – leżące poza Parkiem 10-tysięczne miasto, które zachowało do dziś swój średniowieczny układ architektoniczny.
W latach 1700-700 p.n.e. tereny te zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej, określana mianem Prasłowian. W wiekach VII-X żyły tu pomorskie plemiona Słowian. Pierwotna nazwa miejscowości „Strzelci” prawdopodobnie wywodzi się z faktu zasiedlania przez zamieszkujących ją łuczników będących częścią załogi pobliskiego grodu w Santoku. Status miasta Strzelce otrzymały zapewne jeszcze przed 1286 rokiem. Niemiecka nazwa „Friedeberg” pojawia się po przejęciu osady przez margrabiów brandenburskich w 2. połowie XIII wieku i oznacza „Spokojna Góra” lub „Pokojowa Góra”. Ze względu na strategiczne położenie w XIII i XIV wieku wybudowano ufortyfikowane miasto na planie koła (widoczne do dzisiaj). W 1402-1454 miasto należało do ziem Zakonu Krzyżackiego. Działania wojenne w 1945 roku zrujnowały miasto w 80%, a wieloletnia odbudowa w stylu socrealistycznym tylko oszpeciła wielowiekowy pejzaż miejski. Tutaj urodzili się znani na terenie Niemiec artyści – malarze Noster i Reinhold Besler, malarz i grafik Anton Bartz, rzeźbiarz Max Dennert. Miasto położone jest przy dawnej drodze „nr 1” (tzw. ”Drodze Królów”), prowadzącej z Akwizgranu, przez Berlin i Gdańsk do rosyjskiego Nowogrodu.
Atrakcją miasta są dobrze zachowane mury obronne o długości 1640 metrów, zbudowane w latach 1272-1290, przy użyciu głazów narzutowych i zaprawy wapiennej z dodatkiem ptasich jaj, z 36 czatowniami, Bramą Młyńską i Basztą Więzienną.
Uwagę przyciągają także:
- Kościół farny Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku, spalony w 1945 roku, odbudowany w latach 1971-73;
- Neoromański kościół św. Franciszka z Asyżu z 1928 roku;
- Neorenesansowy ratusz miejski z II połowy XIX wieku.
- Szlak czarownic- miniaturowe figurki czarownic rozmieszczone na terenie miasta. Zachęcamy by odnaleźć je wszystkie, a jest ich aż 9!
WILANÓW – osada na obrzeżach Parku. Przy drodze do rezerwatu „Wilanów” rośnie pomnikowy dąb o obwodzie 620 cm, klon jawor 460 cm, i trzy żywotniki olbrzymie.
KŁODAWA – wieś gminna z osadami Mszaniec i Smolarki, leżąca poza Parkiem, na trasie z Gorzowa do Barlinka. Leży nad rzeczką Kłodawką i jeziorem Kłodawskim (26 ha), niemiecka nazwa – KLADOW. Starosłowiańska nazwa pochodzi od „kłód”, z których zbudowano umocnienia osady. Zabudowa w kształcie owalnicy, która powstała nie później niż w XIII wieku. Pierwsza wzmianka o wiosce została zapisana w dokumentach historycznych 22 maja 1300 roku. Przez pierwsze 300 lat istnienia była typową wsią rycerską, i aż po 1945 rok funkcjonowała w cieniu Mironic – cysterskich i elektorskich. W 1942-1945 istniał tu obóz dla jeńców wojennych.
W 1779 roku na miejscu starej świątyni zbudowano nowy kościół, który jednak nie dotrwał czasów obecnych. Dziś wznosi się kościół neogotycki z 1856-1860. Zobaczyć można dwór i budynek oficjalistów z XIX wieku, wiatrak drewniany typu Koźlak wzniesiony w XVIII-XIX wieku przy drodze do Mironic, czynny jeszcze w okresie międzywojennym. Przy drodze do Wojcieszyc istnieją współczesne zabudowania folwarku, który po II wojnie światowej został znacjonalizowany.
WOJCIESZYCE - wieś sołececka (poza Parkiem) w gminie Kłodawa. Warto zobaczyć znajdujący się w niej XIII wieczny późnoromański kościół z ciosów granitu.
LIPY – osada niedaleko Łośna, na terenie Parku z budynkiem Leśnej Stacji Dydaktycznej Gorzowskiego Parku Krajobrazowego. Dawna niemiecka nazwa – LÜBESEE MUHLE – pochodzi od młyna założonego w 1730 roku nad jeziorem Lubieszewsko. Ze spisu dóbr klasztoru mironickiego, z dnia 26 listopada 1589 roku wynika, że w pobliżu jeziora Lubie istniał domek myśliwski – KÜHLEN MORGEN.
ŁOŚNO – wieś sołecka leżąca w otulinie Parku, na północ od Gorzowa. Niegdyś była tu huta szkła, zbudowana w 1746 roku (pozostałość domu nr 67). Na wzgórzu wznosi się kościół z 1913 roku.
MARZĘCIN – MARIENSPRING – jedyna wieś dawnego powiatu gorzowskiego, która nie przetrwała ostatniej wojny, ulegając całkowitemu zniszczeniu w 1945 roku.
Pozostał po niej tylko pomnik i tablica informacyjna (przy drodze Kłodawa-Mironice-Kabatki). Ta mała wieś swoje znaczenie w regionie podkreślała istniejącą tam kuźnicą z wieloma obiektami. Budowę kuźnicy rozpoczęło państwo pruskie w 1782 roku, w celu pokrycia zapotrzebowania na blachę, pręty oraz kartacze. Ze względu na wysokie koszty kuźnicę sprzedano w 1835 roku wytwórcy papieru z Landsberga (obecnego Gorzowa Wlkp.). Był nim Ernst Gotthilf Rätsch, który przerobił ją na młyn papierniczy i nadał nazwę na cześć swej córki – Źródło Marii – Marienspring. Od 1860 roku do lat 30-tych XX wieku istniał tam młyn zbożowy. Od 1942 roku, po przebudowie, młyn służył jako mieszkanie dla robotników leśnych i szkoła jednoklasowa. w wyniku ofensywy Armii Czerwonej i walk z hitlerowcami, mieszkańców wypędzono a domy spalono i nigdy nie odbudowano.
RYBAKOWO – wieś leżąca w otulinie Parku, na północny zachód od Gorzowa. Wieś powstała w związku z budową huty szkła, obecnie o zabudowie głównie letniskowej. Znajduje się tam kościół adaptowany z budynku straży pożarnej około 1930 roku.
SANTOCZNO – wieś leżąca w otulinie Parku, na północny zachód od Gorzowa, nad jeziorem Mrowinko Małe (23 ha). Niemiecka nazwa ZANZHAUSEN wywodzi się od nazwy rzeki Santoczna (ZANZE), która wypływa z jeziora Mrowinko Małe. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z dokumentów ze spisu dóbr mironickich z roku 1589. w spisie urzędowym cysterskich Mironic z 1685 roku, znaleźć można informację o młynie ZANZMÜHLE, na miejscu którego w drugiej połowie XVIII wieku wybudowano hutę żelaza (kuźnice powstały na osobiste polecenie Fryderyka II Wielkiego), czynną do 1945 roku. w 1785 roku odlano tutaj niektóre elementy pierwszej niemieckiej maszyny parowej (Feuermaschine). Produkowano tam również artyleryjskie pociski rozpryskowe „kartacze”, zwłaszcza po roku 1783 i w okresie walk Napoleona. Dawny magazyn huty przebudowano na kościół, który został przekształcony i powiększony w 1780-1782 roku.
DANKÓW – miejscowość leżąca poza Parkiem. Wieś położona pomiędzy dwoma jeziorami: Dankowskim Wielgim i Jeziorem Kinołęka (potocznie zwanym Dankowskim Małym), na trasie łączącej Barlinek ze Strzelcami Krajeńskimi. Nazwa miejscowości pochodzi od niemieckiego słowa TANKOW. Historyczne znaczenie miejscowości podkreśla zespół budynków folwarcznych z XIXw., wybudowany w stylu neogotyckim. W tym samym stylu we wsi zachował się kościół z ok. 1840r. Przy południowym brzegu jeziora można podziwiać ruiny mauzoleum rodziny von Brand z około 1859r. Nad brzegiem jeziora rośnie ponad 500-letni dąb o obwodzie 730 cm.
