Ziemie, na których znajduje się Park Krajobrazowy „Łuk Mużakowa” należą do historycznej krainy Łużyc. Rozciągała się ona od Czarnej Elstery (Łaby) do Bobru. Od łużyckiego słowa Mużaków (Gród Mężczyzn) powstała nazwa parku krajobrazowego.
Pierwsza ludność, która pojawiła się na tym terenie to plemiona łowiecko-zbierackie z okresu paleolit w epoce kamienia. Wędrując za stadami reniferów, które stanowiły główne źródło ich pożywienia, podążali na północ. Plemiona te zatrzymywały się na krótko przeważnie na terenach teras rzecznych z dostępem do wody – zakładali niewielkie obozowiska koczownicze. Pozostawili po sobie ślady w postaci wyrobów krzemiennych – głównie narzędzia. Znaleziska z tego okresu dotyczą takich miejscowości jak: Tuplice, Chełmica, Kamienica, Królów, Żarki Wielkie, Stare Czaple, Włostowie, Wierzbięcin, Karsówka.

Wraz z nastaniem epoki neolitu (na terenach polskich ok. 4,5 tysiąca lat p.n.e.) pojawiły się dwie kolejne formy zaopatrywania się plemion w żywność: chów zwierząt i uprawa ziemi. Pierwsi rolnicy, aby pozyskać przestrzeń na pola uprawne, karczowali lasy. Z czasem upowszechniła się technika żarowa. Od tego sposobu pozyskiwania ziemi uprawnej noszą nazwy miejscowości: Żary (powiatowe), Żarki Wielkie i Żarki Małe. Oprócz zajęć rolniczych i hodowlanych ludność neolityczna wytwarzała ceramikę naczyniową, która obecnie jest najlepszym wyznacznikiem tego okresu. Fragmenty neolitycznych naczyń ceramicznych odnaleziono w miejscowościach: Tuplice, Trzebiel, Cielmów, Jagłowice, Przewoźniki, Żarki Wielkie i Małe, Włostowice i Stare Czaple.

W okresie średniowiecza rozpoczęła się migracja ludów słowiańskich. Teren Parku zajmowały plemiona słowiańskie: Nice (od północy) i Łużyczanie. Od południowego-wschodu opisywanych terenów graniczyło plemię Zara. Plemiona te zakładały grodziska z przyległymi osadami. Jednymi z pierwszych, wczesnośredniowiecznych grodzisk były: Cielmów, Tuplice, Trzebiel, Niwica, Jasionów, Żarki Wielkie, Stare Czaple, Gniewoszyce i Marcinów. Większość miejscowości z terenu Parku znana jest ze średniowiecznych źródeł pisanych. Część nazw mówi o funkcji jaką wówczas pełniły. Były to zazwyczaj osady służebne względem pobliskich grodów, przykładowo: Łuków, Grotów, Przewoźniki. Inne miały nazwy odimienne: Mieszków, Marcinów, Włostowice.

Tereny obecnego Parku już od X w. były obszarami granicznymi, stąd powstawały tu siedziby obronne tzw. gródki rycerskie (gródki stożkowe). Budowano je także dla kontroli ważnych strategicznie miejsc na handlowym „szlaku solnym”. Od XVI w. do początku XIX w. na terenie Dolnych Łużyc i Śląska powstawały wolne państewka stanowe, których właściciele podlegali bezpośrednio cesarzowi. Na ziemiach obecnego Parku znajdowały się wtedy państewka: Żary, Trzebiel, Brody, Mużaków.
Ludność Dolnych Łużyc zajmowała się głównie rolnictwem i chowem zwierząt (nadrzeczne łąki służyły za pastwiska). Panował tu ustrój pańszczyźniany i wyzysk chłopstwa w różnych formach. Najcięższe czasy przypadły na okres wojny trzydziestoletniej (1618-1648): grabieże, palenie domostw, zabójstwa. Spowodowała ona ogromne zubożenie i straty w ludności. Kolejna wojna – siedmioletnia (1756-1763) i ruch wojsk napoleońskich (1812-1814) znów pozostawiły po sobie ślady zniszczeń: wytrzebione lasy, spalone wsie, ludność wcielona siłą do wojsk lub zabita. Okres względnego spokoju i rozwoju przypada na XIX w., gdy zaczęły rozwijać się miejscowe zakłady przemysłowe. Podstawą rozwoju były wydobywane surowce mineralne: węgiel brunatny, kruszce.

Aby poznać historią i kulturę regionu, zapraszamy na wycieczkę po miejscowościach i zabytkach leżących na terenie parku...

Przy południowo-wschodniej granicy Parku, w miejscowości Przewóz znajduje się cenny, średniowieczny zabytek w postaci cylindrycznej wieży. Stanowiła ona tzw. stołp istniejącego tu dawniej grodu. Była jedynym murowanym elementem w drewnianym grodzie. Nazywała się wieżą ostatniej obrony. Wąskie okienka strzelnicze oraz grube, kamienno-ceglane mury zapewniały bezpieczne odparcie ataków. Przeworska wieża nazywana jest ‘głodową’. W 1472 roku, po zwycięskiej bitwie o Żagań, Jan II uwięził w niej swojego brata – Baltazara. Legenda głosi, że zapomniał o nim świętując swoje zwycięstwo i doprowadził do śmierci głodowej brata.

Na południu Parku, przy Łęknicy, położony jest zabytkowy rezerwat kulturowy „Park Mużakowski”, który w całości obejmuje powierzchnię ok. 750 ha. Uznany jest za Pomnik Historii i wpisany w 2004 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Celem jego ochrony jest zachowanie unikatowego na skalę europejską przykładu parku w stylu krajobrazowym z początku XIX wieku. Wykorzystane w perfekcyjny sposób walory naturalnego krajobrazu w kompozycji z przyrodniczymi elementami i architekturą budowli, stały się inspiracją dla kolejnych parków tego typu w Europie i na świecie. Poruszając się dalej wzdłuż moreny czołowej Łuku Mużakowa, w kierunku północnym natrafimy na miejscowość Żarki Wielkie. Na uwagę zasługują tutaj ruiny oryginalnej, rycerskiej wieży mieszkalnej. Pierwotnie była to prawdopodobnie budowla trzykondygnacyjna, wybudowana z cegły o murach grubości ponad1m. W Żarkach Wielkich zobaczymy także chaty i zagrody związane z kulturą łużycką, a także zabytkowy dom Gustawa Theodora Fechner’a (1801 – 1887), który był sławnym lekarzem, filozofem, fizykiem i twórcą psychofizyki.

Nieopodal znajduje się miejscowość Niwica, z zabytkowym kościołem, zbudowanym z kamienia polnego. W Niwicy mieszkał Walther Hermann Nerst (1864 – 1941). Skonstruował on m.in. lampę (lampa Nersta), która była doskonalsza od lampy Edisona. Oprócz wielu odkryć i teorii, sformułował także III zasadę termodynamiki. Był laureatem nagrody Nobla w dziedzinie chemii. Jadąc na północ, przez miejscowość Buczyny zobaczyć możemy zabytki kultury łużyckiej: karczmę i drewniane chaty o budowie przysłupowej.

W Trzebielu (położony przy granicy Parku) na uwagę zasługują ruiny: baszty obronnej, wieży mieszkalnej, pałacu i szubienicy. Z Trzebiela kierujemy do Tuplic. Z drogi, w miejscowości Chełmica, widać ruiny pałacu i folwarku, a także odnowioną, zabytkową kaplicę cmentarną. Także tutaj napotkamy zabudowę związaną z kulturą łużycką np. stodoły i piece chlebowe. W Tuplicach zobaczymy zabytkowy kościół, stację kolejową, a także ruiny pieca Hofmanna (do cyklicznego wypalania cegieł), który można uznać za zabytek techniki tego regionu. Już poza północną granicą Parku, w miejscowości Brody znajduje się pałac z zachowanym folwarkiem oraz ciekawy park przypałacowy i jezioro.