Gmina Pszczew to teren o niezwykłych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Doceniają to turyści, którzy przyjeżdżają tu na wypoczynek, ale docenili też przyrodnicy i władze  województwa tworząc na tym terenie w 1986 roku jedną z form ochrony przyrody - Pszczewski Park Krajobrazowy. Wśród wielu zadań Parku  znajduje się m. in.  inwentaryzacja elementów  kultury materialnej. W ubiegłym roku pracownicy Służby Parku  sporządzili dokumentację fotograficzną przydrożnych kapliczek na terenie parku.

Mimo, że w krajobrazie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego dominują lasy i jeziora to na pozostałym obszarze, wśród łąk i pól rozrzucone są większe lub mniejsze miejscowości, w których spotkać można zabytkowe obiekty kultury materialnej. Jednym z bardzo charakterystycznych elementów dawnej, ale także dzisiejszej małej architektury sakralnej są przydrożne kapliczki i figury. Mniej lub bardziej okazałe, z bogatą historią lub takie, o których wiemy dziś niewiele - jednak wszystkie stanowią nieodłączny element wiejskiego krajobrazu parku. Ich powstanie podyktowane było potrzebami duchowymi okolicznych mieszkańców. Kapliczki i figury stoją więc w Pszczewskim Parku Krajobrazowym na rozwidleniach starych dróg, na granicach dawnej zabudowy, na krańcach między siedliskami ludzkimi, a przestrzenią pól i lasów, w pobliżu rzek, stawów, kościołów.

Mieszkańcy wsi stawiali kapliczki i figury nie tylko w różnych miejscach, ale także z różnych pobudek. Towarzyszące drogom i lokalizowane na ich rozstajach stawały się  drogowskazami ułatwiającymi orientację wybranego miejsca, niektóre mówiły o granicach istniejących podziałów przestrzennych. W obliczu nieszczęść i kataklizmów powstawały kapliczki i figury o charakterze błagalnym. Na początku wsi stawiano je w intencji zachowania zdrowia i życia mieszkańców.  Kapliczki pełniły ważną rolę w życiu codziennym regionu. Przede wszystkim miały chronić miejscową ludność przed nieszczęśliwymi wydarzeniami takimi jak, pożar, powódź oraz błogosławić im w pracy codziennej, a podróżnym zapewnić szczęśliwą drogę. 

Niegdyś kapliczki były miejscem gdzie gromadzili się mieszkańcy i wspólnie odprawiali nabożeństwa i modlitwy, np. nabożeństwa majowe. Zgodnie ze starą tradycją, jeżeli w bliskim sąsiedztwie było kilka kapliczek, to majowe nabożeństwo odprawiało się pod kapliczką "maryjną", czyli z wizerunkiem Matki Bożej. Stojące w pobliżu kapliczki zastępowały kościoły i kaplice znajdujące się w większych miejscowościach, oddalonych od niewielkich wsi i osad leśnych. Święci umieszczeni w kapliczkach patronowali danej miejscowości i mieli ją strzec od zła. Podczas świąt kościelnych i odpustów kapliczki i figury były i są nadal przystrajane kwiatami, a dzięki odnawianiu przez mieszkańców przetrwały do naszych czasów. Dla niejednej wioski przydrożne kapliczki są najcenniejszym zabytkiem. Ale przede wszystkim to miejsce kultu i  świadectwo wiary. 

Kapliczki często są ogradzane drewnianymi bądź metalowymi płotkami i przyozdobione kolorowymi wstążkami oraz kwiatami. Większość zachowanych kapliczek posiada jednakową formę architektoniczną, pochodzącą z końca XIX w. Przeważnie są to kapliczki murowane z cegły, o wysokości ok. 2-2,5 m, w postaci słupów na rzucie kwadratu. We wnętrzu muru znajdują się półkoliste otwory w formie nisz w których ustawione są figurki świętych. Najczęściej na terenie parku spotkać można kapliczki z figurką Maryi i Jezusa Chrystusa. Maryja i Jezus Chrystus to też częsta postać figur częściej występujących w części wielkopolskiej parku. W postaci dużych figur lub mniejszych ustawionych w kapliczkach przedstawiani są też święci: Józef, Wojciech, Piotr, Wawrzyniec, Franciszek, Jan Nepomucen czy Hubert.

Na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego i otuliny występują 62 małe obiekty architektury sakralnej, z czego 42 to kapliczki, a 20 to figury. W części parku znajdującej się na terenie województwa lubuskiego jest 38 tego typu obiektów, z czego większość to kapliczki, jest ich 29, a pozostałe to figury. W części wielkopolskiej są 23 takie budowle z prawie równym udziałem kapliczek (13) i figur (11). Widać zatem zróżnicowanie przestrzenne, wynikające prawdopodobnie z uwarunkowań historycznych. Obszary dzisiejszego województwa lubuskiego to dawne Ziemie Odzyskane, gdzie jak widać częściej stawiano kapliczki niż figury.

Na terenie Gminy Pszczew występuje 27 małych obiektów architektury sakralnej, z czego 21 to kapliczki, a 7 to figury. Kapliczki są w różnych stanie technicznym. Wiele otoczonych jest troską i opieką, ale są i takie które wymagają remontu.

Kapliczki i figury ściśle związane z miejscem kultu i jednocześnie wkomponowane w piękne otoczenie stanowią wyraz społecznej tożsamości i jej nierozerwalnego związku z kulturowym krajobrazem parku. Wartości przez nie niesione są ponadczasowe i umożliwiają nieprzerwany dialog pomiędzy poprzednimi i następnymi pokoleniami.

Chcielibyśmy tym artykułem rozpocząć letni cykl artykułów o kapliczkach. Zachęcić tym samym mieszkańców gminy oraz wczasowiczów, aby podczas zbliżających się ciepłych, urlopowych dni znaleźli chwilę czasu, by odwiedzić te obecnie coraz częściej samotne i zapomniane małe zabytki. W kolejnych artykułach opiszemy lokalizację, drogi dojazdu i historię niektórych z nich.

 

 

Starszy Specjalista Pszczewskiego Parku Krajobrazowego

Małgorzata Schubert