Pszczewski Park Krajobrazowy wchodzący w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego położony jest we wschodniej części tego województwa oraz w zachodniej części województwa wielkopolskiego. Obszar parku tworzą najbardziej wartościowe przyrodniczo tereny 6 gmin: Pszczew, Przytoczna,Trzciel, Miedzichowo, Międzychód i Międzyrzecz. Powierzchnia parku wraz z otuliną obejmuje ponad 45 tys. ha, z czego park o powierzchni 12 220 ha tworzą dwa samodzielne kompleksy. Pierwszy o powierzchni 10 250 ha obejmuje obszar jezior rynnowych od Trzciela na południu do Lubikowa i Rokitna na północy oraz odcinek rzeki Obry od Trzciela do wsi Policko. Drugi, o wielkości 1970 ha rozciąga się nad rzeką Kamionką od wsi Lewice do wsi Kamionna. Dwa kompleksy parku obejmuje w całość otulina o powierzchni 33 080 ha, której zadaniem jest eliminowanie negatywnych wpływów zewnętrznych na obszar parku.

W krajobrazie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego dominują lasy i jeziora. Jednak na pozostałym obszarze, wśród łąk i pól rozrzucone są większe lub mniejsze miejscowości, w których spotkać można zabytkowe obiekty kultury materialnej. Jednym z bardzo charakterystycznych elementów dawnej, ale także dzisiejszej małej architektury sakralnej Pszczewskiego Parku Krajobrazowego są przydrożne kapliczki i figury. Mniej lub bardziej okazałe, z bogatą historią lub takie, o których wiemy dziś niewiele - jednak wszystkie stanowią nieodłączny element wiejskiego krajobrazu parku. Ich lokalizacja podyktowana była potrzebami duchowymi mieszkańców. Kapliczki i figury stoją więc w Pszczewskim Parku Krajobrazowym na rozwidleniach starych dróg, na granicach dawnej zabudowy, na krańcach między siedliskami ludzkimi, a przestrzenią pól i lasów, w pobliżu rzek, stawów, kościołów. Mieszkańcy wsi stawiali kapliczki i figury nie tylko w różnych miejscach, ale także z różnych pobudek. Towarzyszące drogom i lokalizowane na ich rozstajach stawały się drogowskazami ułatwiającymi orientację, odszukanie wybranego miejsca, niektóre mówiły o granicach istniejących podziałów przestrzennych. W obliczu nieszczęść i kataklizmów powstawały kapliczki i figury o charakterze błagalnym. Na początku wsi stawiano je w intencji zachowania zdrowia i życia mieszkańców. Kapliczki pełniły ważną rolę w życiu codziennym regionu. Przede wszystkim miały chronić miejscową ludność przed nieszczęśliwymi wydarzeniami takimi jak, pożar, powódź oraz błogosławić im w pracy codziennej, a podróżnym zapewnić szczęśliwą drogę. Niegdyś kapliczki były miejscem gdzie gromadzili się mieszkańcy i wspólnie odprawiali nabożeństwa i modlitwy, np. nabożeństwa majowe. Zgodnie ze starą tradycją, jeżeli w bliskim sąsiedztwie było kilka kapliczek, to majowe nabożeństwo odprawiało się pod kapliczką "maryjną", czyli z wizerunkiem Matki Bożej. Stojące w pobliżu kapliczki zastępowały kościoły i kaplice znajdujące się w większych miejscowościach, oddalonych od niewielkich wsi i osad leśnych. Święci umieszczeni w kapliczkach patronowali danej miejscowości i mieli ją strzec od zła. Podczas świąt kościelnych i odpustów kapliczki i figury były i są nadal przystrajane kwiatami, a dzięki odnawianiu przez mieszkańców przetrwały do naszych czasów. Dla niejednej wioski przydrożne kapliczki są najcenniejszym zabytkiem. Ale przede wszystkim to miejsce kultu i świadectwo wiary.

Na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego i otuliny występują 62 małe obiekty architektury sakralnej, z czego 42 to kapliczki, a 20 to figury. W części parku znajdującej się na terenie województwa lubuskiego jest 38 tego typu obiektów, z czego większość to kapliczki, jest ich 29, a pozostałe to figury. W części wielkopolskiej są 23 takie budowle z prawie równym udziałem kapliczek (13) i figur (11). Widać zatem zróżnicowanie przestrzenne, wynikające prawdopodobnie z uwarunkowań historycznych. Obszary dzisiejszego województwa lubuskiego to dawne Ziemie Odzyskane, gdzie jak widać częściej stawiano kapliczki niż figury.

W obrębie miejscowości leżących na terenie parku i otuliny spotkać można kapliczki przydrożne, sytuowane wzdłuż głównych dróg przejazdowych, jak np. w Rybojadach czy Stołuniu. Niektóre kapliczki ustawione są w samym centrum miejscowości, tak jest na przykład w Pszczewie, gdzie w centrum wsi stoi zabytkowa murowana kapliczka z drewnianą figurą św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. Również na rynku w Kamionnej zobaczyć można kapliczkę św. Wawrzyńca. W pobliżu Silnej usytuowane są trzy kapliczki z początku XIX w. Turyści odwiedzający północną część parku we wsi Stołuń i jej okolicach podziwiać mogą cztery kapliczki datowane na połowę XIX w. a w Szarczu znajdują się trzy kapliczki z figurami Matki Boskiej i św. Józefa pochodzące z tego samego okresu. W Zielomyślu położonym w otulinie parku usytuowana jest kapliczka Matki Bożej z XIX w. W krajobrazie wsi Lutol Mokry leżącej w obrębie gminy Trzciel znajdują się trzy kapliczki. Tereny gminy Międzychód również przyozdobione są przydrożnymi kapliczkami i figurami. Spośród miejscowości tych wymienić należy wsie Lewice, Łowyń, Mnichy, gdzie kapliczki stanowią istotny element krajobrazu. Na uwagę zasługuje też jedyna w parku kapliczka nadrzewna znajdująca się w miejscowości Leśny Folwark. Kapliczki w parku często są ogradzane drewnianymi bądź metalowymi płotkami i przyozdobione kolorowymi wstążkami oraz kwiatami. Większość zachowanych kapliczek posiada jednakową formę architektoniczną, pochodzącą z końca XIX w. Przeważnie są to kapliczki murowane z cegły, o wysokości ok. 2-2,5 m, w postaci słupów na rzucie kwadratu. We wnętrzu muru znajdują się półkoliste otwory w formie nisz w których ustawione są figurki świętych. Najczęściej na terenie parku spotkać można kapliczki z figurką Maryi (27) i Jezusa Chrystusa (10). Maryja i Jezus Chrystus to też częsta postać figur częściej występujących w części wielkopolskiej parku. W postaci dużych figur lub mniejszych ustawionych w kapliczkach przedstawiani są też święci: Józef, Wojciech, Piotr, Wawrzyniec, Franciszek, Jan Nepomucen czy Hubert.

Kapliczki i figury ściśle związane z miejscem kultu i jednocześnie wkomponowane w piękne otoczenie stanowią wyraz społecznej tożsamości i jej nierozerwalnego związku z kulturowym krajobrazem parku Wartości przez nie niesione są ponadczasowe i umożliwiają nieprzerwany dialog pomiędzy poprzednimi i następnymi pokoleniami.

 

 

Starszy Specjalista Pszczewskiego Parku Krajobrazowego

Małgorzata Schubert