Historia i kultura

W Barlinecko - Gorzowskim Parku Krajobrazowym zasobami kultury materialnej są zarówno pojedyncze interesujące obiekty np.: młyn lub całe założenia parkowo – pałacowe oraz wsie, których układy przestrzenne, zachowane są do dzisiaj. Można podziwiać budynki folwarczne, jak i brukowane drogi, kościoły, cmentarze. Aby poznać świat, który już jest przeszłością warto odwiedzić, m.in. w północnej części Parku Danków, Równo, Janowo. w Puszczy Gorzowskiej powstawały rozległe wsie, zajmujące się eksploatacją lasu i hutnictwem szkła np.: Okunie, Moczydło, Łośno, Santoczno. Bardzo interesujące i często zapominane są młyny wodne. O ich liczbie, a co za tym idzie funkcji jaką spełniały, świadczą progi na rzekach i zachowane ruiny. Jedyny dobrze zachowany obiekt znajduje się w Barlinku, i jest to „ Młyn- Papiernia” nad rzeką Płonią.

Aby poznać historię i kulturę regionu, zapraszamy na wycieczkę po miejscowościach leżących na terenie parku...

BARLINEK - największa miejscowość z tego terenu, znajduje się w otulinie Parku, posiada prawa miejskie.

Pałacyk Cebulowy w BarlinkuNajstarsze ślady osadnictwa na tym terenie to epoka kamienia i późniejszych okresów brązu, żelaza i wpływów rzymskich. Na północno-zachodnim brzegu Jeziora, od IX wieku istniał słowiański gród obronny. w akcie lokacyjnym z 25.01.1278 roku pojawia się pierwsza wzmianka o Barlinku, który to otrzymał prawa miejskie i zaczął funkcjonować pod nazwą NOVA BERLYN. w latach 1402-1454 przejściowo należał do zakonu krzyżackiego. Od końca XIX wieku Barlinek intensywnie się rozwijał, wraz ze wzrostem popularności miasta wśród berlińczyków, którzy traktowali je jako kurort i ośrodek wypoczynkowy.

Młyn Papiernia

Zobaczyć warto:
  • Na rynku- kilka zabytkowych domów z XVIII i XIX wieku, fontannę z Gęsiarką zbudowaną w 1912 r. na miejscu dawnego ratusza, który spłonął w 1852 roku;
  • Gotycki Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny z XIV-XV wieku, z 52-metrową wieżą nadbudowaną w 1853 roku;
  • Kościół św. Bonifacego wzniesiony w 1923 roku;
  • Fragmenty kamiennych murów obronnych z XIV wieku – pozostało 480 metrów z początkowych 1700 metrów, z najciekawszym odcinkiem u zbiegu ulic Chmielnej i Górnej;
  • Dom przy ulicy Chmielnej, gdzie w 1868 roku urodził się Emanuel Lasker, szachowy mistrz świata, filozof i matematyk;
  • Dom „Gutenberga” – Muzeum Regionalne z dziełem poświęconym Stefanowi Flukowskiemu – pisarzowi i poecie związanemu z miastem, oficerowi Wojska Polskiego w okresie II Wojny Światowej;
  • Młyn Papiernię, wzniesiony w 1733 roku do wyrobu papieru czerpanego, który funkcjonował do 1860 roku; 1869 roku przebudowany został na młyn mączny, działał do 1972 roku. Obecnie stanowi cenny obiekt architektury przemysłowej.

Warte uwagi są także przedwojenne wille, m.in.; przy ulicy Pełczyckiej, z 1910 roku, utrzymana w stylistyce historyzmu, i druga willa przy ulicy Strzeleckiej, z 1908 roku eklektyczna z elementami secesji i narożnymi wieżami zwieńczonymi cebulastymi hełmami – stąd popularna nazwa „Pałacyk Cebulowy”.

DZIKOWO – wieś sołecka przy granicy otuliny, położona na zachód od Barlinka.

Niemiecka nazwa miejscowości - DICKOW, w czasie wojny mieścił się w niej obóz jeniecki Kriegsgefangen-Unterkunft. Główny zabytek w Dzikowie stanowi wzniesiony z kamienia narzutowego i cegły kościół gotycki z przełomu XIV i XV wieku. w drugiej połowie XIX wieku przebudowano go. Po 1945 został zdewastowany, a odbudowany w latach 1975-1980.

KRZYNKA - wieś sołecka w otulinie Parku, na południowy zachód od Barlinka.

Niemiecka nazwa HACKELSPING, w 1946 roku nazywała się Międzylesie, potem do 1949 roku – Krynica. w miejscowości tej rosną okazałe buki: „Stanisław” o obwodzie 400 cm i dwa inne bliźniaczo ze sobą złączone.

LASKÓWKO – wieś leżąca w otulinie Parku, nadana cystersom z Kołbacza w 1236 roku.

Nazwa niemiecka – KLEIN LATZKOW. Znajduje się tam zabytkowy dwór murowany z 1900 roku z mansardowym dachem.

MOCZYDŁO – wieś położona w centrum Parku, przy brukowanej drodze z Lip do Barlinka.

Zabudowa MoczydłaNazwa niemiecka – MÜCKENBURG. Założona została w połowie XVIII wieku wśród bagien i puszczy, z leśniczówką i osadą dla ludności trudniącej się rolnictwem i pracami w lesie (smolarnie). Zabudowa wsi zachowała się częściowo z okresu końca XIX wieku i początku XX wieku. w 1967 roku powstała kaplica, adaptowana z XIX-wiecznego budynku dawnej kuźni. Zobaczyć można również ruiny cmentarza z końca XIX wieku.

OKUNIE – wieś przy drodze Barlinek – Moczydło.

Poewangelicki cmentarz w OkuniuNazwa niemiecka – WÜCKENSEE. Została założona w pierwszej połowie XVIII wieku. Na początku wznoszono domy w konstrukcji ryglowej, zastępowane z czasem domami murowanymi z cegły. Na wzgórzu znajduje się cmentarz z XIX wieku – nieczynny od 1945 roku, z kilkoma zachowanymi nagrobkami m.in. z 1876 roku i 1883 roku. w południowej części wsi znajduje się interesująca aleja lipowa. Obecnie jest to wieś o charakterze wypoczynkowym.

NIEPOŁCKO – osada na terenie Parku, na północ od Barlinka.

Dwór w Niepołcku

W miejscowości znajduje się klasycystyczny dwór ryglowy na cokole murowanym z kamienia polnego wybudowany w latach 1707-1717 przez ówczesnych właścicieli z rodu von Waldow. w parku podziwiać można pomnikowe drzewa: platany klonolistne o 640cm i 680cm obwodu i dąb szypułkowy– 550cm obwodu. Zobaczyć tam można ruina kościółka z XVIII wieku.

 

RÓWNO – znajduje się na terenie otuliny, na północ od Barlinka.

Ruiny kamiennego kościoła z XIII w. w Równie

We wsi zobaczyć można dworek z 1831 roku wzniesiony przez rodzinę Ruhnke oraz rzadko już spotykaną ryglową stodołę o glinianym wypełnieniu ścian oraz zegar słoneczny na budynku dawnej owczarni. Znajdują się także ruiny kamiennego kościoła z XIII wieku. w Równie rosną dwa okazałe cisy o obwodach 150 i 170 cm.

Skalisty Jar Libberta

W odległości 300 metrów od wsi znajduje się 700-metrowy jar rezerwatu „Skalisty Jar Libberta” – z pomnikami przyrody nieożywionej - skały zlepieńcowe wapienno-żwirowe.

ŻYDOWO – wioska na terenie Parku, leżąca na północ od Barlinka. W XIX wieku znajdowało się założenie pałacowo-parkowe, z którego zachował się dziedziniec, sześć budynków gospodarczych, cztery mieszkalne, cmentarz i rosnące opodal wiekowe dęby szypułkowe (416 i 464 cm obwodu) nad stawem hodowlanym. Pałac niestety rozebrano w 1970 roku.

CHRAPOWO– wieś sołecka w otulinie Parku, na północ od Barlinka, i na zachód od Pełczyc.

Późnogotycki kościół w ChrapowieNazwę niemiecką HOHENGRAPE spolszczono w okresie międzywojennym. We wsi znajduje się kościół z drugiej połowy XIII wieku, przebudowany na przełomie XV-XVI wieku w stylu późnogotyckim. Zniszczono go w 1945 roku, a odbudowano w 1969 roku. Koło kościoła mieści się cmentarz z nagrobkami z 1860, 1866, 1911, 1917 i 1923 roku. Zachowały się także pojedyncze kwatery rodzinne. Znajdujący się we wsi dwór z XIX wieku obecnie mieści szkołę.

JAGÓW – wieś sołecka poza Parkiem, na północ od Barlinka.

Gołębnik w Jagowie

W miejscowości warto zobaczyć zabudowę folwarczną, która zachowała się w stanie z lat siedemdziesiątych XIX wieku. w skład zabudowy wchodzą: stary dwór z 1687 roku, nowy dwór z końca XVIII wieku, przy dziedzińcu północnym - 2 owczarnie, stodoła i spichlerz, które pochodzą z końca XIX wieku, pałac murowany z 1864 roku, pokryty dachem mansardowym. Nawierzchnia podwórza dziedzińca jest wybrukowana, a do dworu od drogi wiejskiej prowadzi aleja lipowa. Na terenie folwarku znajduje się rzadko spotykany, kamienno – ceglany gołębnik. Podziwiać można również neogotycki kościół z 1920 r., który ufundowała rodzina von Schroder.

PEŁCZYCE - miasto gminne, leży poza Parkiem, na północny wschód od Barlinka.

Miasto położone u wschodniego wybrzeża jeziora Panieńskiego (24 ha). w X-XII wieku na jeziornej wyspie powstał gród obronny, a obok osada, z której rozwinęło się miasto. Wzmianki o nim można odnaleźć w dokumentach datowanych na 1290 rok. Wtedy właśnie sprowadzono Cysterki, które wybudowały klasztor. Prawa miejskie potwierdzono w 1487 roku.

Zabytki miasta stanowią:
  • Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XIII wieku, przebudowany w XV i XVIII wieku, murowany z wieżą ryglową z 1729 roku;
  • W centrum na rynku ratusz z 1791 roku, ozdobiony herbem miasta;
  • Nad jeziorem dawne tereny klasztoru Cysterek, zachowane skrzydło poklasztorne z XIV wieku, a z pierwotnej budowli pozostała tylko najniższa kondygnacja.

STRZELCE KRAJEŃSKIE – leżące poza Parkiem 10-tysięczne miasto.

Mury obronneW latach 1700-700 p.n.e. te tereny zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej, określana mianem Prasłowian. w wiekach VII-X żyły tu pomorskie plemiona Słowian. w X wieku istniała osada służebna, zamieszkała przez łuczników-strzelców (stąd nazwa miasta). Książę Wielkopolski Przemysław II w 1272 roku zniszczył wieś „Strzelcze” i pobliski zamek. Podczas próby odbicia spod panowania brandenburskiego, na tym miejscu powstało obwarowane miasto, na planie koła, przyjmując imię FRIEDEBERG – Spokojna Góra (1366r.).W 1402-1454 miasto należało do ziem Zakonu Krzyżackiego. Pierwsza wzmianka pisana o mieście pochodzi z roku 1286 i dotyczy aktu fundacyjnego klasztoru cystersów w pobliskim Bierzwniku. Działania wojenne w 1945 roku zrujnowały miasto w 80%, a wieloletnia odbudowa w stylu socrealistycznym tylko oszpeciła wielowiekowy pejzaż miejski. Tutaj urodzili się znani na terenie Niemiec artyści – malarze Noster i Reinhold Besler, malarz i grafik Anton Bartz, rzeźbiarz Max Dennert. Miasto położone jest przy dawnej drodze „nr 1” (tzw. ”Drodze Królów”), prowadzącej z Akwizgranu, przez Berlin i Gdańsk do rosyjskiego Nowogrodu.

Atrakcją miasta są dobrze zachowane mury obronne o długości 1640 metrów, zbudowane w latach 1272-1290, przy użyciu głazów narzutowych i zaprawy wapiennej z dodatkiem ptasich jaj, z 36 czatowniami, Bramą Młyńską i Basztą Więzienną.

Warto zobaczyć takie zabytki jak:
  • Kościół farny Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku, spalony w 1945 roku, odbudowany w latach 1971-73;
  • Neoromański kościół św. Franciszka z Asyżu z 1928 roku;
  • Neorenesansowy ratusz miejski z II połowy XIX wieku.

Kościół w Wielisławicach

WIELISŁAWICE – leżą poza Parkiem. Znajduje się tam klasycystyczny dwór z początku XIX wieku, kościół z około 1800 roku, który został gruntownie przebudowany w latach 1982-84 w nowoczesnym stylu.

WILANÓW – osada na obrzeżach Parku. Przy drodze do rezerwatu „Wilanów” rośnie pomnikowy dąb o obwodzie 620 cm, klon jawor 460 cm, i trzy żywotniki olbrzymie.

KŁODAWA – wieś gminna z osadami Mszaniec i Smolarki, leżąca poza Parkiem, na trasie z Gorzowa do Barlinka.

Wieś leżąca nad rzeczką Kłodawką i jeziorem Kłodawa (26 ha), niemiecka nazwa – KLADOW. Starosłowiańska nazwa pochodzi od „kłód”, z których zbudowano umocnienia osady. Zabudowa w kształcie owalnicy, która powstała nie później niż w XIII wieku. Pierwsza wzmianka o wiosce została zapisana w dokumentach historycznych 22 maja 1300 roku. Kolejna informacja o wsi pochodzi z księgi ziemskiej z 1337 roku. Przez pierwsze 300 lat istnienia była typową wsią rycerska, i aż po 1945 rok funkcjonowała w cieniu Mironic – cysterskich i elektorskich. w 1942-1945 istniał tu obóz dla jeńców wojennych.

W 1779 roku na miejscu starej świątyni zbudowano nowy kościół, który jednak nie dotrwał czasów obecnych. Dziś wznosi się kościół neogotycki z 1856-1860. Zobaczyć można dwór i budynek oficjalistów z XIX wieku, wiatrak drewniany typu Koźlak wzniesiony w XVIII-XIX wieku przy drodze do Mironic, czynny jeszcze w okresie międzywojennym. Przy drodze do Wojcieszyc istnieją współczesne zabudowania folwarku, który po II wojnie światowej został znacjonalizowany, a w latach 50-70 funkcjonował tam PGR Kłodawa. Do roku 1992 prosperowała tam Stacja Hodowli Roślin.

LIPY (LUBOCIESZ) – osada niedaleko Łośna, na terenie Parku.

Ośrodek wypoczynkowy nad jeziorem LubieOsada z leśniczówką i budynkiem Leśnej Stacji Dydaktycznej BGPK – ośrodkiem edukacji przyrodniczej. Dawna niemiecka nazwa – LÜBESEE MUHLE – pochodzi od młyna założonego w 1730 roku nad jeziorem Lubieszewsko. Ze spisu dóbr klasztoru mironickiego, z dnia 26 listopada 1589 roku wynika, że koło jeziora Lubie istniał domek myśliwski – KÜHLEN MORGEN.

ŁOŚNO – wieś sołecka leżąca w otulinie Parku, na północ od Gorzowa. Niegdyś była tu huta szkła, zbudowana w 1746 roku (pozostałość domu nr 67). Na wzgórzu wznosi się kościół z 1913 roku.

MARZĘCIN – MARIENSPRING – jedyna wieś dawnego powiatu gorzowskiego, która nie przetrwała ostatniej wojny, ulegając całkowitemu zniszczeniu w 1945 roku.

Pomnik w centrum nieistniejącej już wsi MarienspringPozostał po niej tylko pomnik i tablica informacyjna (przy drodze Kłodawa-Mironice-Kabatki). Ta mała wieś swoje znaczenie w regionie podkreślała istniejącą tam kuźnicą z wieloma obiektami. Budowę kuźnicy rozpoczęło państwo pruskie w 1782 roku, w celu pokrycia zapotrzebowania na blachę, pręty oraz kartacze. Ze względu na wysokie koszty kuźnicę sprzedano w 1835 roku wytwórcy papieru z Landsberga (obecnego Gorzowa Wlkp.). Był nim Ernst Gotthilf Rätsch, który przerobił ją na młyn papierniczy i nadał nazwę na cześć swej córki – Źródło Marii – Marienspring. Od 1860 roku do lat 30-tych XX wieku istniał tam młyn zbożowy. Od 1942 roku, po przebudowie, młyn służył jako mieszkanie dla robotników leśnych i szkoła jednoklasowa. w wyniku ofensywy Armii Czerwonej i walk z hitlerowcami, mieszkańców wypędzono a domy spalono i nigdy nie odbudowano.

RYBAKOWO – wieś leżąca w otulinie Parku, na północny zachód od Gorzowa.

Kościół w RybakowieWieś powstała w związku z budową huty szkła, obecnie o zabudowie głównie letniskowej. Znajduje się tam kościół adoptowany z budynku straży pożarnej około 1930 roku.

 

 

 

SANTOCZNO – wieś leżąca w otulinie Parku, na północny zachód od Gorzowa, nad jeziorem Mrowinko Małe (23 ha).

Kościół w SantocznieNiemiecka nazwa ZANZHAUSEN wywodzi się od nazwy rzeki Santoczna (ZANZE), która wypływa z jeziora Mrowinko Małe. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z dokumentów ze spisu dóbr mironickich z roku 1589. w spisie urzędowym cysterskich Mironic z 1685 roku, znaleźć można informację o młynie ZANZMÜHLE, na miejscu którego w drugiej połowie XVIII wieku wybudowano hutę żelaza (kuźnice powstały na osobiste polecenie Fryderyka II Wielkiego), czynną do 1945 roku. w 1785 roku odlano tutaj niektóre elementy pierwszej niemieckiej maszyny parowej (Feuermaschine). Produkowano tam również artyleryjskie pociski rozpryskowe „kartacze”, zwłaszcza po roku 1783 i w okresie walk Napoleona. Dawny magazyn huty przebudowano na kościół, który został przekształcony i powiększony w 1780-1782 roku.

KARSKO – wieś sołecka na terenie otuliny, położona na południowy zachód od Barlinka.

images-parki-BGPK-male-dwor barokowy w karsku-225x142Leży 1 km od jeziora Karskie Wielkie (146 ha), z którego wypływa Kłodawa. Niemiecka nazwa KARZIG. Do 1535 roku wieś należała do cystersów z Kołbacza. w tej niewielkiej wsi podziwiać można barokowy dworek z XVIII wieku, przy drodze do Barlinka, dwór barokowy z 1755 roku, wczesnogotycki kościół z XIII wieku, przebudowany w drugiej połowie XIX wieku. Znajduję się tam ruiny renesansowego dworu obronnego z 1620-1640 roku. Przy dworze barokowym rosną pomnikowe drzewa: dąb szypułkowy „Chochoł” (obwód 450 cm), lipa szerokolistna „Brzęczadło” (330 cm obwodu), kasztanowiec biały (360 cm obwodu).

KINICE – wieś sołecka na obszarze otuliny.

Kościół w KinicachNiemiecka nazwa wsi – KIENITZ. Hipoteza głosi, że pierwotny ośrodek Opolan był grodem otwartym. w 1775 roku wieś istniała jako folwark. w lesie rośnie 30 dębów o obwodzie ponad 4m, zwanych „Słowiańskimi Włóczniami”, ponieważ jak głosi legenda, wyrosły z włóczni poległych słowiańskich wojowników.

NOWOGRÓDEK POMORSKI – miejscowość leżąca poza Parkiem.

Nowogródek to średniowieczny gród, który później stał się osiedlem o charakterze miejskim, zniszczonym w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), Nigdy juz nie odzyskało dawnego znaczenia. Zachowało się jedynie miejskie rozplanowanie z rynkiem po środku. Zwiedzić można wczesnogotycki kościół z drugiej połowy XVIII wieku, który również został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej. Odbudowano go w 1752 roku wraz z wieżą. Przy drodze do Karska zobaczyć można kamienno-ceglany stożek wiatraka holenderskiego z XIX wieku.

DANKÓW – miejscowość leżąca poza Parkiem.

Ruiny mauzoleum rodziny von Brand w DankowieWieś położona pomiędzy dwoma jeziorami: Dankowskim Wielgim i Jeziorem Kinołęka (potocznie zwanym Dankowskim Małym), na trasie łączącej Barlinek ze Strzelcami Krajeńskimi. Nazwa miejscowości pochodzi od niemieckiego słowa TANKOW. Historyczne znaczenie miejscowości podkreśla zespół budynków folwarcznych z XIXw., wybudowany w stylu neogotyckim. w tym samym stylu we wsi zachował się kościół z ok. 1840r. Przy południowym brzegu jeziora można podziwiać ruiny mauzoleum rodziny von Brand z około 1859r. Nad brzegiem jeziora rośnie ponad 500-letni dąb o obwodzie 730 cm.